(Tú Ân)
Nhắc đến Hồ Dzếnh, hầu như người Việt Nam yêu thơ, yêu nhạc nào cũng biết đến. Đặc biệt, bài thơ Chiều của ông in trong tập thơ Quê Ngoại (Nxb Nguyên Hà, 1943) được nhạc sĩ Dương Thiệu Tước phổ nhạc thành một bài hát được nhiều người yêu thích. Tuy nhiên, khi nói thi sĩ Hồ Dzếnh là một người Công giáo, thì có lẽ nhiều người sẽ rất ngạc nhiên.
Ông tên thật là Hà Triệu Anh hay Hà Anh (ghi theo giọng Quảng Đông là Hồ Dzếnh), sinh năm 1916 tại làng Đông Bích huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa. Cha ông là Hà Kiến Huân, người gốc Quảng Đông sang sinh sống ở Việt Nam từ khoảng 1890, mẹ Đặng Thị Văn là người Việt, quê ở bến Ghép, huyện Quảng Xương, Thanh Hóa.
Thuở nhỏ, ông học tại trường Nhà Chung Thanh Hoá, nên hạt giống đức tin được gieo vào lòng của ông. Theo chứng thư rửa tội, ông lãnh nhận bí tích Thanh Tẩy vào ngày 23 tháng 3 năm 1941, tại nhà thờ lớn Hà Nội, do Cha Quý (Thừa sai Villebonnet, Hội Thừa Sai Paris) cử hành, với tên Thánh là Paul Therese. Paul là tên thánh người đỡ đầu cho ông Paul Trần Đình Kỹ, một nhà trí thức người Thanh Nghệ đang dạy học ở Hà Nội. Therese là tên thánh của “người em gái” được nhà thơ thường xuyên nhắc tới trong các bài thơ của mình.
Tài năng thi ca của Hồ Dzếnh được đề cập đến nhiều, nhưng khía cạnh Công giáo nơi nhà thơ này ít được ai nhắc đến. Một phần bởi vì ông không chủ ý viết về tôn giáo, không làm thơ đạo. Ông còn là một tân tòng ở trong một bối cảnh xã hội không thiện cảm với Công giáo, nếu không muốn nói là đối nghịch, nên ông khó lòng bày tỏ hết những gì ông suy nghĩ liên quan đến niềm tin Công giáo của mình.
Đề tài Công giáo được ông đưa vào trong một số tác phẩm văn xuôi như Mơ về Nước Chúa, Vừa một kiếp người,… và trong một số bài thơ rải rác đâu đó trong các tập thơ hay trên các tạp chí. Thật ra, số lượng không phải lúc nào cũng có một ý nghĩa tuyệt đối. Một vài bài thơ được trích trong Có một vườn thơ đạo (Phần 2, trang 68) có thể phần nào cho chúng ta cảm nhận đời sống đức tin của một nhà thơ đầy tài năng này.
THỂ CHẤT
Hỡi Thiên Chúa! Sao Người không có xác
Để tôi sờ? Không máu uống cho no
Sao giấc thiêng. Người lặng lẽ không bờ?
Hay bí mật! Hay..Người không phải Chúa?
Sao gió mát không kết thành giải lụa
Lễ tơ hồng, Thiên Quốc cưới nhân gian?
Sao linh hồn to lớn lại không ban
Cho phép lạ mở toang trời giây phút?
Hỡi kinh nguyện hãy xông trầm nghi ngút
Cho thơm lòng hồn nhỏ thoát trong cao!
Cho từng không tuôn uống ngọc ngàn sao
Cho Mơ ảo biến ra làm Thể Chất
Mắt thuê thỏa, ta lùng trong cõi thật,
Ngắm quên say thần sắc Mẹ Đồng Trinh
Riết mê man cả khối lửa ân tình
Của nữ thánh Thérèse kiều ái Chúa!
Hỡi im lặng thiêng liêng, ngập tràn, ứa vựa!
Ta lia gươm rạch ứa máu ngàn không
Để muôn đời không có nữa mênh mông
Vẫn ngăn cách Hồn Yêu cùng Đạo Lý
Nhưng đau đớn! Ta vấp mồ thế kỷ
Chết nơi đây vì xét nghĩa Không Cùng
Đem trí người suy đoán nỗi mông lung
Của Thiên Chúa vẫn muôn đời bí mật!
THƠ VÀ CHÚA
Cao hơn nghĩa Chúa rất Chúa
Trọn Lành trên mọi Trọn Lành
Hào quang của muôn Sáng Tỏ
Chúa, cái nghĩa chính bao quát tất cả là THƠ
Chúa là BÀI THƠ
Vĩnh viễn của HƯƠNG HOA, NHỊP ĐIỆU, MÀU SẮC, ÁI TÌNH.
Đó là Đạo Lý thu hội tại Vũ Trụ và Nhân sinh
Thế nhân cảm biết ĐẸP vì ĐẸP của chính NGƯỜI ĐẸP là ĐẸP. Người ngự trị cái ĐẸP
Mà ta chỉ là kẻ tôn thờ
RUNG ĐỘNG từ cao xuống ta
NGUỒN THƠ bắt đầu từ đó
Có điều, hai nghìn năm sinh sau cuộc đầy thân lầm than và vinh hiển
Thế hệ trôi chảy đã làm lạc đường ta, mây gió luân lưu làm phai mắt ta
Ta đã ở gần quả đất
Sống riết vào Nhân sinh: ta quên Chúa!
NGƯỜI THI SĨ toàn mỹ, toàn thiện không quên ta
THƠ NGƯỜI vẫn tỏ
ĐAU THƯƠNG vẫn nhịp với HOAN LẠC
LẼ SỐNG đi đôi với HY SINH
Kết nên chất thiêng, THƠ bất tận
Đời Người đã hết rồi trên cây Thánh Giá?
Nhưng một đời khác đã được tái tạo
Người sống lại trong cõi chết không chết (la Mort immortelle)
Và HƯƠNG, và HOA, và SUỐI NHẠC, và LÒNG TIN vẫn thơm lừng, cuồn cuộn.
Cõi đời hãy cố hiểu BÀI THƠ SỐNG đó
Bằng cái nhỏ biến ở một phần triệu sự cao sang kia
Nếu không là không hiểu gì hết
Ta không biết nỗi mong ước mênh mông nào
Trào vọt từ đáy tim ta ra
Ta không biết nỗi mơ tưởng nào đem ta đi
Một mình thẩn thơ trên bãi biển
Ta không biết sóng bể nói gì với ta
Bằng tiếng rên than âm u bất tận
Sóng bể như hỏi ta
Một điều gì mà không ai biết cả
Và lòng ta nữa cũng hỏi ta
Điều mà sóng bể hỏi
Trôi về đâu, về đâu, cánh buồm ngàn trùng
Mất tăm giữa muôn trùng sâu thẳm?
(Thơ Đạo của Miquel Coste)
TRỜI ĐẤT, VŨ TRỤ là đầu đề to lớn của một BÀI THƠ CAO Chúa là RUNG ĐỘNG chính nhập vào THƠ, luyện thành NHẠC ÂM HƯỞNG NHẠC
THƠ tỏa ra là ÁNH SÁNG, HƯ KHÔNG, là SỰ SỐNG bất tận.
Ta đi sâu vào cái Thế Giới kỳ ảo
Dựng trên mầu xanh, mầu tím, lòng ta băn khoăn mắt ta e ngại
Ta bị bối rối trước Cái ĐẸP
Cái ĐẸP TRÊN ĐẸP, cái ĐẸP HỒ NGHI
Rồi ta cho rằng tất cả là HUYỀN LỘNG
Vì ta không thể lĩnh hội được trong chiếc đầu quá nhỏ
Cái VÔ CÙNG của THƠ, của SỰ SỐNG, ĐẠO và LÝ
Trong cõi đời tầm thường
Nơi ta đau cái đau của loài sâu kiến
Đôi lúc ánh sáng Cao thiêng rọi xuống lối ta đi
Khiến ta tin chắc trong một giây
Rằng ta sống giữa MỘT BÀI THƠ thật
Không là THƠ sao
Cái đêm tuyệt vời mầu nhiệm
Đã ghi những phút trọng vọng của MỘT Chúa ra đời?
Không là THƠ sao
Nỗi đau lớn của NGƯỜI Mẹ TRỌN ĐỜI ĐỒNG TRINH
Ôm lấy xác CON MUÔN ĐỜI SÁNG LÁNG
Và đây nữa ÁI TÌNH thắm đượm
Madeleine cúi xuống hôn chân NGƯỜI
Nước lành rửa máu.
HOA MẪU ĐƠN
Tặng Hồng Phúc
Mẫu đơn nở cạnh nhà thờ
Đôi ta trinh tiết đợi chờ lấy nhau
(ca dao)
Em ạ quê ta tháp giáo đường
Sáng chiều vẫn vọng những hồi chuông
Ai đi xem lễ tôi đi với
Gió đạo lời kinh tỏa vấn vương.
Con gái Nhà Chung xinh đẹp lạ
Đẹp hơn con gái phố phường bên
Ngày ngày hai buổi xưa đi học
Mượn lối vườn hoa để gặp em.
Tôi nhớ rừng thanh đá lót thềm
Từng hàng ngói nhỏ mái nhà êm
Cây roi đứng cạnh hòn non bộ
Tỏa mát đường đi gạch lá nem.
Ôi vật vô tri cũng có hồn
Những ngày nắng mới, những hoàng hôn
Tình yêu sau trước đều như vậy
Những thoáng vui xen những nét buồn.
Chủ nhật tự nhiên thành buổi hẹn
Gió bay tà áo trắng như thơ
Mẫu đơn nở giữa hai lời nguyện
Phảng phất còn thơm đến tận giờ.
Đêm Giáng sinh này em ở đâu?
Nghe chuông có nhớ thuở ban đầu?
Ước chi sống lại thời xưa nhỉ
Để trẻ ra và để hẹn nhau.